Arbëreshët e Italisë, të shkëputur nga trungu amë për gati gjashtë shekuj, përbëjnë një mrekulli antropologjike në aspekt të ruajtjes së gjuhës arkaike shqipe, të kulturës dhe të traditës së vjetër shqiptare.

Arbëreshët historikisht janë pikë e fortë e orientimit properëndimor dhe proevropian të kombit shqiptar, ndërsa gjuhën dhe traditën e tyre të lashtë, e kanë ruajtur e kultivuar edhe falë mendjendriturve të kombit, të cilët tani e 114 vjet më parë në Manastir përcaktuan dhe unifikuan shkronjat shqipe me bazament latin.

Për Institutin e Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve në Shkup, dy ishin nxitjet kryesore që sollën deri te vendimi që pikërisht arbëreshët të ishin tema kryesore e manifestimit tashmë tradicional kulturor – shkencor “Ditët e Alfabetit”.

Së pari, ishte frymëzimi që na erdhi nga shoqërimi disaditor me komunitetin arbëresh të Kalabrisë gjatë vizitës ekipore që ua bëmë ne si Institut në prill të vitit 2019. Ngrohtësia dhe dashuria e tyre qiellore për vëllezërit e gjakut dhe për “Gjuhën e Zemrës”, siç e quanin arbërishten, la mbresa të pashlyeshme në mbamendjen tonë.

Së dyti, ishte nxitja dhe mbështetja e parezervë që na e dha një personalitet i shquar i letrave shqipe, bashkëpunëtor i Institutit tonë, studiuesi profesor Anton Nikë Berisha, i cili për vite me radhë kishte jetuar bashkë me këtë komunitet, duke mbajtur leksione në Universitetin e Kalabrisë në Kozencë.

Pra, edicioni i tretë i manifestimit kulturor – shkencor “Ditët e Alfabetit”, i mbajtur më 14 -22 nëntor 2021, temë qendrore kishte “Gjuhën, letërsinë, kulturën dhe traditën arbëreshe”. Gjatë atyre ditëve, u organizuan sesione të veçanta tematike me studiues dhe artistë të njohur. Kështu, Instituti shqiptar i Shkupit u bë përçues i denjë i vlerave kulturore e shkencore, duke rikthyer vëmendjen dhe interesimin te bota arbëreshe, e cila fatkeqësisht, në këtë epokë të globalizimit, çdo ditë më tepër po zvetënohet dhe shkrihet në kulturat e mëdha.

Me këtë rast, më lejoni t’ju përkujtoj se manifestimi u hap sot një vit, më 14 nëntor, duke promovuar botimin e veçantë “Ditët e Alfabetit” – II, dhe vazhdoi në ditët vijuese me trajtimin e këtyre temave: “Letërsia arbëreshe në rrjedhë të shekujve”, “Gjuha arbëreshe, dëshmia kryesore e mbijetesës”, “Françesko Altimari – studiues i gjuhës dhe i letërsisë arbëreshe”, “Matteo Mandalà – studiues i letërsisë dhe i filologjisë arbëreshe”, “Anton Nikë Berisha – studiues i letërsisë së arbëreshëve të Italisë”, “Muzika arbëreshe”, dhe aktivitetet u përmbyllën me 21 nëntor me shënimin e përvjetorit të Kongresit të Alfabetit të Gjuhës Shqipe në Manastir, dhe më 22 nëntor në Shkup me shënimin e ditëlindjes së ITShKSh-së.

Sado që dikush mund të pretendojë se tema arbëreshe është konsumuar nëpër kohë, e vërteta është se, siç pohon edhe prof. Berisha, ajo që është bërë deri më tani për studimin e kulturës arbëreshe, është vetëm një pikë uji në det. Prandaj, në këtë prizëm, ne u kujdesëm që të gjitha rezultatet e sesioneve shkencore të edicionit të tretë të “Ditëve të Alfabetit”, t’i botojmë në një vëllim të veçantë, që sot e kemi para nesh.

Me këtë botim, shpresojmë dhe urojmë që sado pak të kemi nxitur kujdesin dhe interesin ndaj arbëreshëve, dhe të kemi kontribuuar në shtjellimin e temave hulumtuese që mund të mos jenë trajtuar në këtë formë askund më parë.

Ju falënderoj për vëmendjen dhe urime Ditët e Alfabetit!

Sevdail Demiri,

Kryeredaktor i edicionit “Ditët e Alfabetit” III

Itshksh Shkup , 14.11.2022